Белдік түрлері және олардың ерекшеліктері

Белдік – адамзат өркениетінің ерте кезеңдерінен-ақ пайда болған бұйым. Археологиялық қазбалар мен тарихи деректерге сүйенсек, белдіктер ежелгі Месопотамия, Египет, Қытай, Грекия және көшпелі халықтардың тұрмысында кең қолданылған. Қазақ халқының дәстүрлі мәдениетінде де белдік киімнің негізгі бөлшегі ретінде үлкен мәнге ие болды. Ол адам бойындағы жинақылықты, еркіндікті, абыройды білдірген. Белдік арқылы адамның жасы, жынысы, әлеуметтік статусы айқындалған.

Белдіктерді бірнеше критерий бойынша жіктеуге болады:

а) Материалына қарай:

• Былғары белдіктер – ең көне және берік түрі.Әсіресе, көшпелі халықтар арасында кең тараған.
• Мата белдіктер – түрлі тоқыма техникасымен жасалады. Жеңіл әрі икемді.
• Металл белдіктер – көбінесе сәндік мақсатта, әсіресе әйелдердің ұлттық киімінде кездеседі (мысалы, күміс белдіктер).

ә) Қызметіне қарай:

• Функционалдық белдіктер – киімді бекіту, құрал-сайман ілу үшін.
• Сәндік белдіктер – киімге әсемдік беру үшін қолданылады.
• Ритуалдық/рәміздік белдіктер     –     салт-дәстүрлерде,     әскерилерде,    діни    қызметтерде пайдаланылатын ерекше түрлері.

б) Жынысына қарай:

• Ерлер белдігі – қалың, берік, көбінесе қарапайым дизайнда.
• Әйелдер белдігі – нәзік, сәндік элементтері мол, жиі зергерлік әшекеймен безендірілген. в) Этнографиялық ерекшеліктерге қарай:
• Қазақ, қырғыз, өзбек, түрік халықтарында белдік тек тұрмыстық зат емес, киелі, қасиетті рөл атқарған. Қазақта ер адамның белдігін «құрым белдік», «қайыс белбеу», «күміс белдік» деп бөлсе, әйелдер белдігін «өрнекті белдік», «шашақты белдік» деп атаған.

Бүгінгі таңда белдік сән әлемінің маңызды аксессуарына айналған. Ол тек киімді ұстап тұру үшін ғана емес, адам тұлғасын айқындау, стиль қосу мақсатында кең қолданылады. Дизайнерлер былғары, мата, синтетикалық материалдарды пайдалана отырып, түрлі пішіндер мен үлгілерді ұсынады: жоғары белдік, кең белдік, жұқа белдік, белге асылатын сөмкелі белдіктер және т.б. Заманауи трендтерде гендерлік айырмашылық жойылып, унисекс белдіктер сәнге енді.

Белдік халық түсінігінде өмірлік күш, абырой, қорғаныш, бірлік рәмізі ретінде қабылданған. Көшпелілер арасында белдік тағу – есеюдің белгісі саналған. Ұл балаға белдік тағу – оның азамат ретінде қалыптасуының нышаны. Сонымен қатар, кейбір ырымдарда белдік жын-шайтандардан қорғайды деп сенген.

Белдік – тек тұрмыстық бұйым емес, ол адамзаттың мәдени, әлеуметтік, эстетикалық дамуының көрінісі. Белдіктің түрлері мен ерекшеліктерін зерттеу арқылы біз киім мәдениетінің,халықтық дүниетанымның және заманауи сән индустриясының тұтастығын байқай аламыз. Әсіресе, ұлттық киім үлгілерінде сақталған белдіктер – халықтың тарихи мұрасы ретінде бағалануы тиіс.

А.Жанысбаева

«Әзірет Сұлтан» мемлекеттік Ұлттық мәдени музей қорығы

Экскурсия жетекшісі